Gurave Namaha:

Whenever the topic of discussion veers to my childhood, my mind always wanders back to the eighties.

In 1987, my father, who was a secondary school teacher, decided to move to his native village of Hangewadi. So, we moved to Kurnewadi, which was a part of Hangewadi village near our farm. That was where my sister began her schooling. At that time, the lone classroom of the Kurnewadi school had only a thatched roof and earthen walls.

Gaikwad Guruji, who used to come from a neighbouring village on a bicycle every morning, would teach classes from the first standard to the fourth standard in that school. He would be dressed in his customary uniform of white pyjamas, shirt, and a Gandhi cap. All the four classes would sit in the lines of their respective classes. Every day Guruji would recite the prayers in a booming voice with the children. Once the prayers were done, he would start with the daily routine-

"First standards, 'Anna Budi' start from 1 to 100."

"Second standards, have you solved yesterday's Maths questions? Start with spellings."

"Third standards, ‘Pahunya’ where is your attention?  Open yesterday’s poem.” (Pahunya implies a guest visiting a family in the village)

In this manner, all four classes would study at the same time. Even though one class had started practising Maths tables, the other class would honestly do what they had been told to do.

When teaching History to the fourth standard, Gaikwad Guruji would bring the glory of the past era to life with his wonderful gestures and voice modulation. This really made the children love the history of Shivaji Maharaj. At such times, even the peasants passing by would linger along the school walls and listen enthralled to these wonderfully gripping stories!

There was a big wooden box in the school. Whenever Guruji touched the box, the children would calm down. This box was full of treasures such as story books, recitation books, tools for geometry and so on. There would be an hour of story-telling every alternate day after 4 pm. This went a long way in developing the children’s interest in reading. The children used to get one storybook at a time for reading.

During the long school breaks, Guruji would conduct team games such as Kho-Kho and Kabaddi. He was very particular about good handwriting. Due to this, my sibling’s handwriting is very good.

Gaikwad Guruji was a strict disciplinarian; he did not like it if his students came late to school or had not done the homework given by him.

Nowadays when there is one teacher for every ten students in our children’s school, we just cannot forget Gaikwad Guruji. Despite being a one-teacher school, he paid close attention to the overall development of all his students. He was an excellent teacher.

Later, my sister became a computer engineer. She worked in world-renowned companies such as Microsoft in Washington and IBM in USA and Canada.

Looking back on this journey, one cannot forget to pay respect and be grateful to Gaikwad Guruji, who strengthened the educational foundation and imparted values.

After the secondary school at taluka place, I started attending 7th grade in the Zilla Parishad’s primary school, which was up to the seventh grade in the tiny Hangewadi village. I had to walk to school in Hangewadi village. There was a dedicated teacher for every class. More Guruji was the teacher for the 7th grade. He always wore clean and ironed shirts and trousers. I came from a taluka high school, so my language and expression were different, but More Guruji never let me feel it. He taught English very well. More Guruji was very patient, he would explain the concepts with reasons, so we would understand it very well.

At that time, there would be a central examination for the 7th standard primary students held in another village. The teachers would take all the children for the exams to the exam centre village and stay there for four days. Other schools from neighbouring villages would also come to the centre. More Guruji had also taken us for the central exam. At that time, the care that he gave us was no less than the care that our own fathers would give us. It was because of More Guruji that I came first in the seventh standard centre in English.

I can never forget any of my gurus - Kadam Bai, who taught us till the fourth grade, Deshmukh Sir who taught English in the fifth grade, Bhor Sir who taught Maths in the sixth grade, Badakh Madam who taught English in the eighth grade, Verma Sir who taught Applied Mechanics in Pravaranagar-Loni college, Principal Advani Sir, Sunita Mhaske Ma’am for Electronics to name a few. When we would bow and greet Kadam bai, she would bless us and say, “May you have a good husband, and get old soon”. At that time, we girls didn’t like that blessing so much. We understood its real meaning only when we grew up where we realized that ‘Get Old Soon’ translated to ‘May you live a long and happy life’. In Applied Mechanics, 90% of the students got more than 90 marks out of 100, this complicated subject was made very easy for us by Verma Sir.

Along with all these teachers (gurus), mother and father are first gurus! I do not have enough words to write about them!

We often performed well in speeches and essays because of our mother. She still has a wealth of words and knowledge in her treasure trove. She can solve any type of Marathi word puzzle and crosswords in no time. She can easily answer the questions in the TV series 'Kaun Banega Crorepati'. She is well versed with Mahabharata, Ramayana, right down to every small detail. She always tries and makes new recipes. She has easily learned to use a smartphone. In a village where 98% of the girls would have child marriages at that time, we were allowed to go out for education because of the power called Mother. Mother's enthusiasm, love of cleanliness, love of learning new things, and perseverance keeps us motivated always.

It was our father who shaped us as human beings, he taught us how to think. He never taught us any of the conventional school subjects at home, but he taught us the subject of life. He used to give us value education while riding back to school on his motorcycle. He would give us 'Quality time', when the word was not even coined, but our father practised it all his life. Even today, when we go home, we are treated to the wealth of his knowledge. He taught us to respect elders, his favourite sayings were - ‘Another’s money is soil’, ‘do not feel ashamed of any type of good work’, ‘do not celebrate by taking out loans’, ‘live with self-respect’ and ‘living rich means living a civilized life’. Even today, in times of happiness and sorrow, his words give us courage. We remain grounded during happy times, and we don’t sink during sad times, our father is the spirituality of our hearts.When we go with our father to visit any of the neighbouring villages, at the taluka place, our hearts are filled to the brim seeing the respect that he gets, and we make a determined promise to carry on his legacy of values.

As Saint Kabir said,

Guru Saman Data Nahi, Yachak Shish saman।

Teen lok ki sampada, so guru dinhi daan॥

This means, there is no giver like the Guru (teacher), and no taker like the disciple. The Guru bestows on his disciples a gift of vast knowledge which is much more valuable than all the wealth of the Universe.

Our lives were shaped because of such dedicated gurus, hundreds of salutations to them!

Marathi Translation (मराठी अनुवाद )👇

गुरवे नमः

आमच्या लहानपणीचा विषय निघाला कि, माझे मन कायम ऐंशीच्या दशकात जाते.

१९८७ साली माझ्या माध्यामिक शिक्षक असलेल्या वडिलांनी मूळ हंगेवाडी या गावी राहण्याचा निर्णय घेतला आणि आम्ही आमच्या शेताजवळ असलेल्या वस्तीवर, कुरणेवाडीस राहण्यास आलो. माझ्या बहिणीची शाळा नंतर तिथेच सुरु झाली. तेव्हा कुरणेवाडीच्या शाळेची एकमेव खोली, पेंढ्यांचे छप्पर आणि पांढऱ्या मातीच्या भिंती असलेली होती. रोज सकाळी दुसऱ्या गावाहून, सायकलवर येणारे गायकवाड गुरुजी, त्या शाळेत इयत्ता पहिली ते चौथीपर्यंत शिकवायचे. पांढरा शुभ्र पायजमा, शर्ट आणि गांधी टोपी असा त्यांचा वेष होता. चारही इयत्ता आपापल्या इयत्तेच्या रांगेत बसायच्या. रोज गुरुजी मुलांबरोबर खड्या आवाजात प्रार्थना म्हणायचे. प्रार्थना झाली कि,

 "इयत्ता पहिलीss 'अण्णा बुडी ' १ ते १०० सुरु करा.", 

" दुसरीss कालचे गणितं सोडवली का? शुद्धलेखन सुरु करा",

"तिसरीss - 'पाहुण्या' लक्ष कुठे आहे? कालची कविता काढा ".

असा एक साथ चारही इयत्तांचा अभ्यास चालायचा. एका इयत्तेचे पाढे सुरु असले तरी दुसरी इयत्ता, इमाने इतबारे आपल्याला सांगितलेले करत असायची.

गायकवाड गुरुजी चौथीचा इतिहास शिकवतांना हावभाव करून, आवाजात चढ उतार करून, अगदी तो प्रसंग हुबेहूब मुलांसमोर उभा करायचे. शिवाजी महाराजांचा इतिहास मुलांना मग भारी आवडायचा. अशा वेळी आजूबाजूने जाणारी शेतकरी माणसेही छपऱ्याच्या भिंतीशेजारी रेंगाळून त्या सुरम्य कथा ऐकायची.

शाळेत एक मोठी लाकडी पेटी होती, तिला गुरुजींनी हात लावला कि मुले शांत व्हायची. त्या पेटीत गोष्टींची पुस्तके, बडबडगाणी असणारी पुस्तके असा बराच खजिना असायचा. गायकवाड गुरुजी खूप गोष्टी सांगायचे. एक दिवसाआड चार वाजल्यानंतर गोष्टीचा तास असायचा. यामुळे मुलांना वाचण्याची आवड निर्माण झाली, त्यांना एकावेळी एक पुस्तक घरी वाचायला देखील मिळायचे. खेळाची सुट्टी झाली कि, ते मुलांचा कधी कबड्डी, कधी खो-खो असे संघटित खेळ घ्यायचे. सुंदर हस्ताक्षरावर त्यांचा फार कटाक्ष असे. माझ्या भावंडांचे अक्षर त्यामुळे सुंदर, सुरेखित आहे.

गायकवाड गुरुजी कडक शिस्तीचे होते, शाळेत येण्यास उशीर झाल्यास, दिलेला अभ्यास न केल्यास, त्यांना आवडायचे नाही. आता आमच्या मुलांच्या शाळेत जेव्हा दहास एक असे शिक्षक असतात, तेव्हा गायकवाड गुरुजींची आठवण आल्याशिवाय राहत नाही. एकशिक्षकी शाळा असूनही आपल्या विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासाकडे त्यांचे फार लक्ष होते. ते अतिशय उत्तम शिक्षक होते.

पुढे माझी बहीण कॉम्पुटर इंजिनिअर झाली, तिने मायक्रोसॉफ्ट वॉशिंग्टन, आय.बी.एम., अशा जग प्रसिद्ध कंपन्यांमध्ये, अमेरिका, कॅनडा इ. देशांमध्ये काम केले/ करत आहे.

या प्रवासात मागे पाहतांना, शैक्षणिक पाया भक्कम करणाऱ्या, नकळत मूल्य शिक्षण देणाऱ्या गायकवाड गुरुजींना मनोमन नमस्कार केल्याशिवाय मन राहवत नाही.

तालुक्याच्या माध्यमिक शाळेतून मी इयत्ता सातवीसाठी, अगदी छोट्याशा खेड्यातल्या, जिल्हा परिषदेच्या सातवीपर्यंत असलेल्या प्राथमिक शाळेत आले होते. त्यासाठी मला पायी हंगेवाडी गावात असलेल्या शाळेत जावे लागायचे, गावातल्या, म्हणजे हंगेवाडीतील शाळेत एका वर्गासाठी एक शिक्षक होते. सातवीसाठी मोरे गुरुजी होते. स्वच्छ इस्त्री केलेला शर्ट पॅन्ट असा त्यांचा वेष असायचा. तालुक्याच्या हायस्कूल मधून मी आलेली, माझी भाषा, व्यक्त होण्याची पद्धत जरी वेगळी होती, तरीही ते त्यांनी मला कधी जाणवू दिले नाही. इंग्रजी ते अगदी उत्तम शिकवायचे. मोरे गुरुजी अतिशय संयमी होते. ते समजावून सांगतांना कारण सांगून समजावयाचे त्यामुळे ते छान समजायचे.  तेव्हा सातवीत केंद्र परीक्षा असायची. परिक्षेसाठी सगळ्या मुलांना घेऊन चार दिवस केंद्र असलेल्या गावी जाऊन शिक्षकांना राहावे लागायचे. केंद्राच्या ठिकाणी आजूबाजूच्या गावातीलही शाळा यायच्या. मोरे गुरुजीही आम्हाला घेऊन गेले होते. तेव्हा त्यांनी आम्हा मुलींची घेतलेली काळजी वडिलांपेक्षा कमी नव्हती. इंग्रजी विषयात मी सातवीला केंद्रात पहिली आले होते ते मोरे गुरुजींमुळेच.

मला चौथीपर्यंत शिकवणाऱ्या कदम बाई, पाचवीत इंग्रजी शिकवणारे देशमुख सर, सहावीला गणित शिकवणारे भोर सर, आठवीत इंग्रजी शिकवणाऱ्या बडाख मॅडम, पुढे प्रवरानगरच्या लोणीला कॉलेजमध्ये अप्लाइड मेकॅनिक्स शिकवणारे वर्मा सर, प्राचार्य अडवाणी सर, इलेक्ट्रॉनिक्स च्या सुनीता म्हस्के मॅडम या गुरुवर्यांना विसरणे शक्य नाही. कदम बाईंना वाकून नमस्कार केला कि त्या 'चांगला नवरा मिळूं दे, लवकर म्हातारी हो ' असा आशिर्वाद द्यायच्या. तेव्हा आम्हा मुलींना तो आशिर्वाद आवडायचा नाही. 'लवकर म्हातारी हो' या आशीर्वादाचा  अर्थ आम्हाला मोठे झाल्यावर कळाला , म्हणजे 'सुखी आणि दीर्घायुष्य मिळो'. अप्लाइड मेकॅनिक्स मध्ये तर आम्हा ९०% विद्यार्थ्यांना, १०० पैकी ९० पेक्षा जास्त मार्क्स होते, तसा क्लिष्ट असलेला हा विषय आमच्यासाठी वर्मा सरांमुळे मात्र खूप सोपा असायचा.

या सगळ्या गुरुजनांबरोबरच, आई वडील म्हणजे प्रथम गुरु! त्यांच्या विषयी लिहायला खरे तर शब्द अपुरे पडतील.

भाषण आणि निबंधात पहिले क्रमांक आले ते आईमुळेच. तिच्याकडे आजही शब्दांचे आणि ज्ञानाचे भांडार आहे. कोणतेही मराठी शब्द कोडे ती चुटकीसरशी सोडवते. 'कौन बनेगा करोडपती ' मालिकेतील प्रश्नांची उत्तरे ती सहज देत असते, महाभारत, रामायण हे तर अत्यंत बारकाव्यांसहित तोंडपाठ आहे. ती नेहमी नव्या नव्या पाककृतीही करत असते, स्मार्ट फोन योग्य पद्धतीने  वापरायला ती सहज शिकली आहे. स्मार्ट फोनचा वापर करून तिने शेतात येणाऱ्या रानभाज्याही  शोधल्यात . ज्या गावात, त्या काळी, ९८% मुलींचे बालविवाह व्हायचे, त्या काळात ‘आई’ नावाच्या शक्तीमुळे आम्ही शिक्षणासाठी बाहेर पडलो. आईचा उत्साह, स्वच्छतेची आवड, नवीन गोष्टी शिकण्याची आवड आणि जिद्द आम्हाला निरंतर प्रेरणा देत असते.

माणूस म्हणून आम्हाला घडवले ते आमच्या वडिलांनी. विचार कसा करावा हेच मुळी  त्यांनी शिकवले. त्यांनी आम्हाला कधी शाळेतला कोणताही विषय घरी शिकवला नाही, पण त्यांनी आम्हाला 'जीवन' नावाचा विषय उत्तम  शिकवला. त्यांच्या मोटारसायकलवर मागे बसून शाळेत जातांना आमचे मूल्य शिक्षण व्हायचे .मुलांना 'क्वालिटी टाईम ' देणे, हा शब्द तेव्हा आम्हाला कदाचित माहितही नव्हता, पण माझ्या वडिलांनी आयुष्यभर तो आचरणात आणला, आजही माहेरी गेल्यावर आम्ही असेच जाऊन येत नाही, त्यांच्या शिकवणीच्या शिदोरीची उजळणी करून येतो. ‘वडिलधार्यांना आदर द्यावा’, ‘परधन मृत्तिकेसमान असावे’, ‘कोणत्याही चांगल्या कामाची लाज न वाटू द्यावी’, ‘ऋण काढून सण करू नये’, ‘स्वाभिमानाने जगावे’ आणि ‘श्रीमंत जगणे म्हणजे सुसंस्कृत आयुष्य जगता येणे’ हे त्यांनी शिकवले. सुख दुःखाच्या काळात, नुसत्या त्यांच्या शब्दांनी आजही आभाळाएव्हढी हिम्मत येते. सुखात जमिनीवर राहतो, दुःखात डुबत नाही, आमचे वडील हेच आमच्या हृदयीचे आध्यात्म आहेत. वडिलांबरोबर पंचक्रोशीत कुठेही गेल्यावर, त्यांना मिळणारा आदर पाहून आमचे मन आकाश बनते आणि या मूल्यांचा वसा पुढे चालवायचा याची ग्वाही देते.

संत कबीरांनी म्हटल्याप्रमाणे,

गुरु समान दाता नहीं, याचक शिष समान।

तीन लोक की सम्पदा, सो गुरु दीन्ही दान॥

याचा अर्थ आहे, गुरुसारखा देणारा (दाता) नाही, आणि शिष्यासारखा याचक नाही. गुरु, त्रिलोकीच्या संपत्तीपेक्षाही अधिक मूल्यवान, असे ज्ञान-दान शिष्यांना देतात.

अशा समरसून शिकवणाऱ्या गुरुजनांमुळे आम्ही घडलो, त्यांना शत शत प्रणाम!